bireysel başvuru ne demek?

Bireysel başvuru, temel hak ve özgürlükleri, kamu gücünün işlem, eylem ya da ihmali nedeniyle ihlâl edilen bireylerin diğer başvuru yollarını tükettikten sonra başvurdukları istisnai ve ikincil nitelikte bir hak arama yolu.¹

Bireysel başvuru ücretsiz olup, başvurucunun başvurusunun kabul edilemez olduğu kanaatine varılırsa, kabul edilemez kararına karşı başvurulabilecek herhangi temyiz yolu söz konusu değildir².

Bireysel Başvurunun Temel Nitelikleri

Bireysel başvuru yolunun temel niteliklerinin şu şekilde sıralanması mümkündür;³

a. Bireysel başvuru, Anayasa’da belirtilen hakları ihlal edilenlere tanınan özel bir hak arama yolu olup diğer hak arama yollarına göre yöntemi ve sonuçları itibarıyla farklı yönleri bulunmaktadır.⁴

b. Bireysel başvurunun varlık nedeni, Anayasa’da güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesini önlemek; ihlal gerçekleşmişse ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmaktır.⁵

c. Bireysel başvuru kural olarak kamu gücü işlemlerine karşı yapılır. Dolayısıyla bireysel başvuruda kamu gücü karşısında korumasız durumdaki bireyin haklarının garanti altına alınması temel amaçtır.⁶

ç. Bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir kanun yoludur. İnsan hakları ihlallerinin önlenmesi, öncelikle tüm idare ve yargı mercilerinin görevidir. Zira idare ve yargı mercileri bireysel hak ihlallerinin önlenmesinde daha etkin konumdadırlar. Bu nedenle söz konusu şikâyetlerin Anayasa Mahkemesine intikal ettirilmesinden önce ilgili mercilerin bu ihlalleri gidermeleri beklenir.⁷

d. Bireysel başvuru, ek bir istinaf ya da temyiz yolu da değildir. Kanun yolunda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılığın giderilmesi değil, ancak Anayasa’da işaret edilen haklardan birinin ihlali iddiası, bireysel başvuruya konu olabilmektedir.⁸

Başvuru Süresi

Anayasa Mahkemesi'ne başvuru süresi, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un “Bireysel başvuru usulü” kenar başlıklı 47. maddesinin (5) numaralı fıkrasına belirlenmiştir.

Kanun maddesine göre;

“Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir.”

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün “Başvuru süresi ve mazeret” başlıklı 64. maddesi şöyledir:

“Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. Başvurucu mücbir sebep veya ağır hastalık gibi haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvurusunu yapamadığı takdirde, mazeretinin kalktığı tarihten itibaren onbeş gün içinde ve mazeretini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilir. Komisyonlar raportörlüğünce mazeretin kabulünün gerekip gerekmediği yönünde karar taslağı hazırlanır. Komisyon, öncelikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp görülmediğini inceleyerek mazereti kabul veya reddeder. Başvurunun niteliğine uygun düştüğü takdirde mazeret ve kabul edilebilirliğe ilişkin tek bir taslak hazırlanıp bu iki husus birlikte karara bağlanabilir.” ⁹

Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?

Bireysel başvuruda bulunabilmek için tüm kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir. Kanun yollarının tüketilmesinden sonraki 30 gün içerisinde, Anayasa Mahkemesi'nin sitesinde bulunan bireysel başvuru formu¹⁰ doldurulmalıdır. Başvuru formunda aşağıdaki hususlara yer verilmelidir:

Başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgileri.
İşlem, eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlükler.
Dayanılan Anayasa hükümleri.
İhlal gerekçeleri.
Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamalar.
Başvuru yollarının tüketildiği.
Başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih.
Varsa uğranılan zarar.
Dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya kararların aslı ya da örneği.
Harcın ödendiğine dair belge.
Avukat aracılığıyla yapılması halinde vekaletname.